Over Schools as a Service

Achtergrond

Onderwijshuisvesting

Het overgrote deel van de Nederlandse schoolgebouwen heeft een ongezond binnenklimaat en verbruikt teveel (fossiele) energie. Hooguit 1% van de gebouwen wordt jaarlijks vervangen door nieuwbouw, en van grootschalige renovatie is evenmin sprake. De budgetten die het Rijk beschikbaar stelt zijn volgens de Vereniging Nederlandse Gemeenten volstrekt ontoereikend. Dit is zonder meer juist, maar er wordt bij scholenbouw ook onnodig veel geld verspild.

Keteninnovatie in de Bouw

In veel takken van industrie zijn de afgelopen decennia grote veranderingen doorgevoerd gericht op verbeterde efficientie van de (toeleverings)ketens. Deze zijn nog nauwelijks doorgedrongen in de Bouw wegens het ontbreken van ketenregie. De klassieke manier van aanbesteding, ook wel aangeduid als 'Design-Bid-Build', is hier debet aan. Maar ook de huidige geintegreerde contractvormen (Design-Build, Design-Build-Maintain, enzovoort) leiden in beperkte mate tot verbetering. Omdat het initiatief hiervoor bij de vraagzijde ligt is dat voor scholenbouw, met haar relatief kleine projecten, voor opdrachtgevers nauwelijks te doen.

Geintegreerde contracten in de Bouw zijn nog steeds halfslachtige oplossingen. De aanbodzijde kan uitsluitend goed tot haar recht komen als alle bouwkundige processen door één partij worden geregisseerd. Zo wordt in elke tak van de moderne industrie gewerkt, dus waarom dan ook niet in de Bouw?

Het product als dienst

Elk product heeft een doel, ook wel de functie genoemd. Als het product niet meer naar behoren doet waar het voor bedoeld is, verdwijnt daarmee de waarde voor de gebruiker.
De twee belangrijkste redenen waarom producten disfunctioneel worden zijn:

  1. Een onderdeel is aan slijtage of vermoeiing onderhevig waardoor het stuk gaat. Vervanging van het onderdeel kan het probleem dan verhelpen. Als de kosten van vervanging te hoog zijn moet mogelijk het gehele product vervangen worden.
  2. De gebruiksbehoefte, ofwel de functionele eis, verandert. Hoewel het product nog functioneert zoals oorspronkelijk bedoeld is daarmee ook de waarde voor de gebruiker gedaald of verdwenen.

De eerstgenoemde oorzaak wordt opgelost door reparatie of onderhoud. Gebouwen kunnen erg lang meegaan, maar onderdelen kunnen het al eerder begeven. Op de meeste onderdelen van een gebouw wordt voor een periode van 1 tot 5 jaar garantie gegeven, daarna is het risico voor de eigenaar.

Het tweede punt kan meerdere oorzaken hebben. Soms veranderen eisen als gevolg van nieuwe inzichten op het gebied van veiligheid, gezondheid en duurzaamheid. Zie bijvoorbeeld de eisen die het Bouwbesluit stelt. Soms veranderen eisen doordat het gebruik zelf verandert, bijvoorbeeld doordat er méér capaciteit nodig is. En soms veranderen ze als gevolg van een nieuw modebeeld of door nieuwe technologie. In alle gevallen is de waardedaling volledig voor risico van de eigenaar. In de Bouw is dat vaak niet dezelfde als de gebruiker.

Wat de reden van het disfunctioneel worden van een product ook is, het leidt in elk geval tot kosten en soms tot voortijdige afschrijving. Deze constatering heeft geleid tot het idee van 'het product als dienst'. De belangrijkste eerste toepassing hiervan vond rond de jaren 80 van de vorige eeuw plaats voor het aanbod van reproductie-machines, zoals kopieerapparaten en printers. Het Japanse Fuijtsu, inmiddels overgenomen door Xerox, constateerde dat er een grote behoefte was voor het huren van apparaten. De reden was dat klanten - in dit geval bedrijven - geen al te hoge investeringsrisicos wilden lopen. Maar wat moest men doen met apparaten die na twee of drie jaar terugkwamen? Vaak was er dan nieuwe technologie beschikbaar die onderdeel uitmaakte van de nieuwste producten. Daardoor waren de oude machines niet meer verkoopbaar. Fujitsu besloot om de machines modulair te ontwerpen waarbij de electronica eenvoudig gescheiden kon worden van het chassis en het loopwerk. Door vervanging van de electronica, het bedieningspaneel en de behuizing, en door het vervangen van enkele storingsgevoelige componenten, kon van een oude machine een gloednieuwe gemaakt worden. Hierdoor daalden de kosten van voortijdige afschrijving alsook de totale levensduur kosten. Sindsdien wordt het concept van het 'product als dienst' op talrijke manieren, en in allerlei verschijningsvormen, toegepast.

Buildings as a Service

Dr.ir.Wim Gielingh is een van de pioniers op het gebied van product/dienst combinaties in Nederland. In de jaren 80 van de vorige eeuw introduceerde hij het functioneel specificeren als onderdeel van een methodiek voor het digitaal beschrijven van producten. Dit werd onder meer overgenomen in het toen in ontwikkeling zijnde Nederlandse Bouwbesluit, in diverse internationale normen en in methodieken voor Systems Engineering. Als business consultant introduceerde hij het functioneel en modulair ontwerpen in verschillende takken van industrie zoals de machinebouw, de scheepsbouw, de procesindustrie en de auto-industrie. In meerdere gevallen leidde dit tot nieuwe business modellen conform 'het product als waardescheppende dienst'. Hij wil zijn kennis en ervaring nu aanwenden voor het innoveren van de Bouw- en Vastgoed sectoren, met name voor toepassingen die met de bestaande manier van werken niet realiseerbaar zijn. Eén van die toepassingen is scholenbouw.

Product/dienst combinaties krijgen de laatste jaren steeds meer aandacht, vooral vanuit het perspectief van duurzaamheid. De gedachte is dat de aanbieder eigenaar blijft van het product en de klant (de gebruiker) uitsluitend betaalt voor het gebruik. Dit is echter één van de vele toepasssingen: product/dienst combinaties zijn namelijk ook mogelijk als de klant het product koopt; men koopt het dan als functioneel product. Het belangrijkste verschil tussen beide modellen is de financiering: soms kan de klant onder gunstiger voorwaarden financieren dan de aanbieder, en soms kan de klant het kopen zonder te financieren. Dat laatste is vanuit financieel perspectief het meest economisch. Maar ook in deze gevallen kan een product/dienst combinatie interessante voordelen opleveren, zoals ook de aanbieder terugname contractueel kan vastleggen.

Schools as a Service

Met 'het product als dienst' kunnen ondernemingen heel veel kanten op. 'Schools as a Service' is een initiatief van een groep ondernemers. Er bestaan in Nederland nog geen ondernemingen in de Bouw die product/dienst combinaties aanbieden. Het idee van 'een product als dienst' bestaat al wel in andere branches, doch merendeels in business-to-business toepassingen. Er bestaan naast goede ook minder goede toepassingen, zoals beschreven in 'hoed u voor namaak'. Omdat het verdienmodel van ondernemingen wijzigt en soms tegengesteld is aan het oude model is het vrijwel onmogelijk om beide bedrijfsmodellen te combineren. Aangezien de markt voor product/dienst combinaties nu nog gering is, vinden de bestaande ondernemingen het lastig om de ommezwaai te maken. Ook vereist 'Building as a Service' andere kennis en andere vaardigheden. Met name is er méér kennis nodig van de klant - of beter gezegd van gebruiker(s). Er moeten dus nieuwe ondernemingen worden opgericht die dit gaan aanbieden. En er is ook vernieuwing van de vraag nodig.
Schools as a Service is een initiatief van een groep ondernemers die gezamenlijk deze nieuwe markt willen ontwikkelen. Schools as a Service is geregistreerd als een merknaam van Real Capital Concepts bv. 'Schools as a Service' kan zelfstandig opdrachten aannemen. In dat geval organiseert het de gehele keten die nodig is om het aanbod te realiseren. Een groot aantal toeleveranciers is namelijk al bereid om hun producten inclusief levenslange dienstverlening te leveren. Het is alleen het integrale aanbod dat nog ontbrfeekt. Daarin voorziet SaaS. Omdat er meerdere combinaties van toeleveranciers mogelijk zijn, kunnen er ook meerdere aanbieders geformeerd worden. Het doel van deze onderneming is om meerdere aanbieders van het '...as a Service' bedrijfsmodel te ondersteunen.